کنجد
کُنجِد که سمسم و جلجلان هم نامیده می‌شود، گیاهی است از رده دولپه‌ای‌های پیوسته گلبرگ که سردسته تیره کنجدها است. این گیاه یک ساله‌است و ارتفاعش بالغ بر یک متر است. قسمت فوقانی ساقه‌اش پوشیده از کرک است ولی قسمت‌های تحتانی آن بدون کرک است. میوه‌اش کپسولی شکل است. دانههای کنجد به شکل بیضی ومسطح داخل کپسولی‌ها است که به دلیل دارابودن روغن، تنها قسمت قابل استفاده گیاه می‌باشد. دانههای کنجد به رنگ‌های سفید، خاکستری و سیاه است که نوع سفید این دانه‌ها از همه مرغوب‌تر است. دانه کنجد دارای ۶۹% ویتامین B۱، ۲۱% ویتامین B۲ (ریبوفلاوین)، ۳۰% ویتامین B۳ (نیاسین)، ۶۱% ویتامین B۶، ۲۴% ویتامین B۹ (فولات) و ۲% ویتامین E. همچنین در بخش مواد معدنی ارزش روزانه کنجد، ۹۸% کلسیم، ۱۱۲% آهن، ۹۹% منگنز، ۹۰% فسفر، ۱۰% پتاسیم، ۱% سدیم و ۸۲% زینک هست. در ۱۰۰ گرم دانه کنجد، حدود ۶۰۰ کالری انرژی وجود دارد و ۲۴ گرم کربو هیدرات و ۱۸ پروتئین در آن یافت می‌شود . طبیعت دانه کنجد گرم وتر است. مصرف کنجد برای کسانی که میل به نوشیدن شیرندارند جایگزین مناسبی است. چین، هندوستان و پاکستان از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کنجد در جهان می‌باشند. درایران بیشتر برای تولید روغن وحلوا ارده مورداستفاده قرار می‌گیرد.
از قدیم از دانه کنجد برای تهیه و تزئین انواع نان، کیک، کلوچه و کوکی، شیرینی، کراکر، ماست، سالاد، هوموس (حمص)، خوراک سیب زمینی، خوراک سبزیجات، بستنی، معجون و اسموتی ، شیرینی، آبنبات‌‌های سنتی ، بیسکوئیت و ... استفاده می‌شده است. همچنین از آن در صنایع مختلفی مانند صابون‌سازی، لوازم‌آرایشی، حشره‌کش و حلال دارویی استفاده می‌شود. در واقع کنجد یک چاشنی فوق‌العاده برای افزوده شدن به غذاها است. ولیکن پرکاربردترین انواع به‌کارگیری کنجد، استفاده از روغن کنجد، کره کنجد، ارده کنجد و کنجد بوداده است.
روغن کنجد به همراه سرکه سیب بهترین طعم دهنده به سالادها است وهمینطور کره کنجد می‌تواند جایگزین بسیار خوبی برای کره‌های حیوانی باشد که به همراه عسل صبحانه بسیار مقوی و انرژی زا است. کنجدرا ترجیحا از فروشگاه‌ها و فرآورده‌های خانگی تهیه کنید زیرا دربسیاری از کنجدها موادافزودنی دخالت دارد که خواص کمتری دارد و ممکن است عوارض جانبی به دنبال داشته باشد.
بسياري از افراد در يك فرهنگ غلط غذايي گندم ، برنج و كنجد را سفید ومقداری سرخ می‌کنند. كنجد با سفيد شدن و بو دادن و سرخ شدن هنوز هم مقداري مواد مغذی، بخصوص املاح و اسيد‌های آمينه دارد، متاسفانه افراد باز هم روند غلط را ادامه مي‌دهند و به كلی كنجد را از مواد مغذی تهیه می‌كنند و آن را به روغنكشی می‌سپارند، كنجد در آنجا چرخ می‌شود، ارده تيره رنگی از آن حاصل می‌شود. ويتامين كنجد در سرخ كردن از بين می‌رود تا غذا به ذايقه ايرانی مناسب در آيد.
هندی‌ها بیش از سایر اقوام برای این گیاه خاصیت و ارزش قائلند و آن را عامل طول عمر می‌دانند و در تشریفات مذهبی از آن زیاد می‌خورند و همانطور که ما ایرانیان خرما و انجیر خیرات می‌کنیم، آن‌ها کنجد و شیرینی‌هایی که با کنجد درست می‌شودرا خیرات می‌کنند. طول عمر برخی مرتاضین به دلیل خوردن روزانه ومنظم کنجداست.
کنجد را چگونه بخوریم
کنجد به صورت‌های مختلف قابل مصرف است که در برخی موارد به صورت خام، کوبیده شده، آسیاب شده در محصولات غذایی به کار می‌رود. کنجد را می‌توان با برخی مواد غذایی ترکیب کرد و میل کرد، مثلا ترکیب عسل با کنجد و همینطور خرما با کنجد ترکیبی بسیار عالی و مغذی است که علاوه بر خوش طعم شدن، خاصیت آن را بیشتر می‌کند.
فواید
پوست
روغن موجود در کنجد از آسیب اشعه ماورابنفش به پوست جلوگیری می‌کند. مانع از ایجاد چین وچروک برروی پوست می‌شود. همچنین روغن کنجد به تولید کلاژن کمک می‌کند و با تامین کلاژن، پوست شاداب و جوان می‌ماند.
استخوان
یک مشت کنجد به نسبت یک لیوان شیر کلسیم بیشتری دارد که جذب کلسیم از پوکی استخوان جلوگیری خواهدکرد.
اضطراب
موادی چون منیزیم وکلسیم برای کاهش استرس و اضطراب نقش بسزایی دارند که کنجد سرشار ازاین دو مواد معدنی است. ویتامین‌های تیامین و تریپتوفان موجود در کنجد نقش آرامش بخش کننده را دارند که در تولید سروتونین ( بهبود دهنده خلق وخو ) بسیار موثر هستند.
سرطان
وجود ترکیبات ضد سرطانی مانند اسید فیتیک، منیزیم و فیتوسترول ها در کنجد موجود می‌باشد.. فیتوسترول در دانههای کنجد بیش تر از سایر آجیل‌‌ها است.
حفظ سلامت قلب
کنجد با دارا بودن لیگنان وضعیت چرب‌هارا بهبود می‌بخشد و کلسترول و فشارخون را تنظیم می‌کند. مصرف کنجد به مدت 5هفته تاثیرات مثبتی در سیستم گوارش خواهدداشت.
فشار خون
کنجد به ویژه روغن کنجد به عنوان ماده‌ای موثر ضد فشار خون به تنظیم فشار خون کمک می‌کند. کنجد خوراکی طبیعی و مفیدی است که به مدت 45 روز می‌تواند در کاهش چشمگیر فشار خون موثر واقع شود.
تنظیم هورمون
گرفته هضم کنجد تاثیر مثبتی بر چربی خون و وضعیت آنتی اکسیدانی به ویژه در زنان دارد که می‌تواند بر هورمون جنسی تاثیر مثبت داشته باشد. یکی از لیگنان‌های کنجد، سسامین است ، جمله مواد غذایی پر خاصیت محسوب می‌شود.
کنجد در بدنسازی
کنجد دارای چربی سالم و مفید است، این چربی‌های سالم با ارسال پیام سیری به مغز در ترشح هورمون هایی که به ما احساس سیری می‌دهند کمک می‌کند. لیگنان موجود در کنجد نقش مهمی در افزایش سوخت و ساز بدن و افزایش چربی سوزی دارد. در بسیاری از مکمل‌های ورزشی مخصوص چربی سوزی ا زدانه‌های کنجد و مشتقات آن استفاده می‌شود. مصرف کنجد سیاه برای لاغری بیشتر از سایر انواع کنجد توصیه می‌شود.
کنجد برای کودکان
مادران می‌توانند از کنجد آسیاب شده در تهیه سوپ و غذاهای کودکان استفاده کنند. کنجد یکی از مغذی ترین مواد غذایی برای کودکان به شمار می‌آید. کلسیم موجود دران برای رشد قد کودکان، وجود ویتامین B و ویتامین C به هضم غذای آن‌ها کمک می‌کند.
جذب مواد مغذی
مصرف مواد غذایی با چربی سالم مانند کنجد به همراه وعده‌ی غذایی، به جذب شدن سریع ویتامین‌ها و سایر مواد مغذی کمک می‌کند.
منبع پروتئین گیاهی
دانههای کنجد حاوی مقادیر بالای آمینواسیدها هستند و به عنوان یکی از بهترین منابع پروتئین گیاهی برای گیاهخواران، افراد وگن و خام گیاهخواران شناخته می‌شوند.
ضد التهاب قوی
مقدار سزامین موجود در دانه و روغن کنجد بسیار زیاد است که خواص ضد التهابی دارد و از ابتلا به بیماری‌های مزمن جلوگیری می‌کند.
منبع ویتامین‌های گروه B
دانههای کنجد منبع بسیارخوبی از ویتامین‌های گروه ب (ویتامین B1، ویتامین B3 و ویتامین B6) است که برای عملکرد سلولی مناسب و متابولیسم بدن ضروری هستند.
درمان کم خونی
مقدار بالای آهن، مس، ویتامین B موجود در دانه کنجد، باعث تولید هموگلوبین و گلبول‌های قرمز خون می‌شود که خوردن منظم و روزانه کنجد موجب پیشگیری و درمان کم خونی می‌شود.
قند خون و دیابت
دانههای کنجد کربوهیدرات کمی دارند در حالیکه سرشار از پروتئین و چربی بوده و می‌توانند به کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت کمک کنند.
منبع غنی آنتی اکسیدان
دانه کنجد حاوی مقدار فراوان انواع آنتی‌اکسیدان‌هاست که به کاهش رادیکال‌های آزاد بدن کمک کرده و خطر ابتلا به استرس اکسیداتیو که عامل بیماری‌های قلبی، سرطان و دیابت است را کاهش می‌دهد.
درمان آرتروز
مقدار آنتی‌اکسیدان موجود درکنجد بسیار زیاد است که می‌تواند غضروف‌ها را از آسیب محافظت کرده و خطر ابتلا به آرتروز (استئو آرتریت) را کاهش دهد.
تیروئید
دانههای کنجد منبع خوبی از سلنیوم هستند که نقش مهم آن‌ها ساخت هورمون‌های تیروئید است.
همینطور به این دلیل که دانههای کنجد منبع خوبی از آهن، مس، روی و ویتامین B6 هستند، از تولید هورمون‌های تیروئید حمایت کرده و باعث سلامت آن می‌شود.
دوران یائسگی
دانههای کنجد حاوی فیتواستروژن‌ها، ترکیبات گیاهی مشابه هورمون استروژن هستند، وجود این مواد در کنجد علائم یائسگی را کاهش می‌دهد و ازابتلا به سرطان سینه جلوگیری می‌کند.
لاغری و کاهش وزن
مقدار بالای فیبر موجود در دانه کنجد، اشتهارا کاهش می‌دهد که باعث لاغری و کاهش وزن می‌شود.
خواص دانه کنجد در طب سنتی
در طب آیورودا از دانههای کنجد برای افزایش انرژی بدن، افزایش باروری و درمان معده درد استفاده می‌شود. در طب سنتی چینی از دانههای کنجد سیاه برای درمان کم خونی، یبوست، کمر درد، افسردگی و بهبود عملکرد کلیه و کبد استفاده می‌کنند.
عوارض کنجد
مصرف کنجد می‌تواند سبب بروز واکنش‌های حساسیتی در بدن شود. سبوس دار آن می‌تواند بیماری نقرص را تشدید کند. همچنین کسانی که به بیماری ویلسون مبتلا هستند باید از مصرف دانههای کنجد خودداری کنند زیرا به دلیل وجود مس در کنجد این بیماری تشدید می‌شود. کنجد با تمام فوایدی که دارد برای معده ضعیف مناسب نیست، زیرا هضم آن سنگین است. این گونه اشخاص باید آن را با عسل و سرکه بخورند. “کنجد غذای کسانی است که می‌خواهند عمر زیاد توام با سلامتی داشته باشند”
سخن آخر
کنجد، معنای واقعی این ضرب‌المثل قدیمی است که گفتند، فلفل نبین چه ریزه، بشکن ببین چه تیزه. این دانه‌ریز و کوچک سرشار از خواص و فواید مختلف برای بدن است.
